Kaygı Bozuklukları ve Genetik - Çevresel İlişki
.jpg)
Kaygı bozuklukları, dünya genelinde milyonlarca insanı etkileyen, yaşam kalitesini önemli ölçüde düşürebilen yaygın ruhsal sağlık sorunları arasındadır. Panik ataklardan sosyal kaygıya, genel anksiyete bozukluğundan obsesif kompulsif bozukluğa (OKB) kadar birçok farklı biçimde karşımıza çıkan bu durum, bireyin düşüncelerini, duygularını ve davranışlarını derinden etkiler. Peki, kaygı bozukluklarının kökeni nedir? İnsanlar neden anksiyete yaşar? Bu sorun sadece yaşadıklarımızla mı ilgilidir yoksa genetik bir yatkınlık da söz konusu mudur? Yapılan güncel araştırmalar, kaygının hem genetik faktörlerle hem de çevresel etkilerle şekillendiğini göstermektedir.
Kaygı Bozuklukları Nedir?
.jpg)
Sık görülen kaygı bozuklukları belirtileri:
| Bozukluk / Konu | Tanım | Belirtiler |
|---|---|---|
| Genelleşmiş Anksiyete Bozukluğu (GAD) | Sürekli ve kontrol edilemeyen endişe hali | Huzursuzluk, kas gerginliği, uykusuzluk, odaklanma güçlüğü |
| Panik Bozukluk | Aniden başlayan yoğun korku nöbetleri (panik atak) | Çarpıntı, nefes darlığı, terleme, ölüm korkusu |
| Sosyal Anksiyete Bozukluğu | Sosyal ortamlarda yargılanma veya küçük düşme korkusu | Yüz kızarması, konuşmaktan kaçınma, yoğun utanç |
| Özgül Fobiler | Belirli nesne, hayvan veya duruma karşı mantıksız ve yoğun korku | Kaçınma, panik hissi, terleme, titreme |
| Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB) | Takıntılı düşünceler ve bunları azaltmaya yönelik tekrar eden davranışlar | Temizlik, kontrol etme, simetri, zorlayıcı ritüeller |
| Travma Sonrası Stres Bozukluğu (TSSB) | Travmatik olay sonrası gelişen stres bozukluğu | Kabuslar, geçmişi tekrar yaşama hissi, aşırı tetikte olma |
Kaygı Genetik midir?
Kaygının genetik olup olmadığı sorusu bilim insanları tarafından uzun yıllardır araştırılmaktadır. Priory Group tarafından yayımlanan bir makaleye göre (kaynak makale >> Is anxiety genetic? - Priory), kaygı bozuklukları aile içinde görülebilir ve genetik bir bağlantıya işaret edebilir. Ancak bu, tamamen kalıtsal olduğu anlamına gelmez. Yani, eğer birinci derece bir akrabanızda kaygı bozukluğu varsa, sizin de bu bozukluğa yakalanma riskiniz artar; fakat bu durum kesin değildir.
Genetik Yatkınlık Ne Anlama Gelir?
Özellikle serotonin taşıyıcı genindeki (5-HTTLPR) bazı varyasyonların, kişinin stres karşısında daha savunmasız hale gelmesine neden olduğu tespit edilmiştir. Ayrıca dopamin, norepinefrin ve GABA gibi nörotransmitterlerle ilgili genlerin de kaygı üzerinde etkili olduğu gösterilmiştir.
Çevresel Faktörlerin Rolü
Genetik yatkınlık ne kadar önemli olursa olsun, kaygının ortaya çıkmasında çevresel etkenler de büyük rol oynar. Bu faktörler şunları içerebilir:
Travmatik yaşantılar: Çocuklukta yaşanan istismar, ihmal, aile içi şiddet gibi olaylar, kaygı bozukluklarının gelişiminde belirleyicidir.
Aile ortamı: Aşırı korumacı, eleştirel veya duygusal olarak mesafeli aile yapıları çocuklarda güvensizlik ve kaygı duygusunu tetikleyebilir.
Sosyal çevre: Akran zorbalığı, sosyal dışlanma veya rekabetçi ortamlar da kaygı düzeyini artırabilir.
Yaşam olayları: İşsizlik, boşanma, ekonomik sıkıntılar gibi stresli yaşam olayları, genetik yatkınlığı olan bireylerde kaygıyı başlatabilir.
Bu noktada, genetik yapı bir zemin hazırlarken, çevresel tetikleyiciler adeta bir katalizör görevi görmektedir. Bu ilişki, modern psikiyatride "doğa ve yetiştirme" (nature vs nurture) tartışmasının temelini oluşturur.
Aile Geçmişi ve Kaygı
Örneğin, kaygılı bir ebeveynin çocuğu, çevresini tehdit olarak yorumlama ve aşırı tetikte olma gibi davranışları gözlemleyerek öğrenebilir. Bu nedenle, bazı uzmanlar kaygının yalnızca genetik değil, aynı zamanda model alma yoluyla kuşaktan kuşağa aktarılabileceğini belirtmektedir.
Kaygı Bozukluklarının Tedavisi
Kaygı bozuklukları tedavi edilebilir durumlardır. Genetik yatkınlığınız olsa bile doğru müdahalelerle sağlıklı bir yaşam sürdürebilirsiniz. En sık kullanılan tedavi yöntemleri şunlardır:
Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Bireyin olumsuz düşünce kalıplarını tanımasını ve değiştirmesini hedefler.
İlaç tedavisi: SSRI (selektif serotonin geri alım inhibitörleri) ve benzodiazepinler sık kullanılan ilaçlardır.
Mindfulness ve gevşeme egzersizleri: Meditasyon, yoga, nefes egzersizleri gibi teknikler kaygının kontrol altına alınmasında etkili olabilir.
Destekleyici aile ve sosyal çevre: Anlayışlı ve destekleyici bir ortam, bireyin baş etme becerilerini geliştirir.
Genetik Yatkınlık Kader Değildir
Kaygının genetik temelli olabileceği bilgisi, bu sorunun kontrol altına alınamayacağı anlamına gelmez. Genetik yatkınlık, yalnızca belirli bir duyarlılığı ifade eder. Bu duyarlılık çevresel faktörlerle birleştiğinde hastalık gelişebilir; ancak erken müdahale, doğru terapi ve yaşam tarzı değişiklikleriyle bu süreç tersine çevrilebilir.
Kaygı bozukluklarıyla mücadele eden bireylerin kendilerini yalnız hissetmemesi, profesyonel yardım alması ve yaşamlarındaki stres kaynaklarını tespit ederek gerekli adımları atmaları büyük önem taşır. Unutulmamalıdır ki, kaygı doğaldır ama kontrol altına alınmadığında yaşamı sınırlayabilir. Bu yüzden bilinçlenmek, ilk adımdır.
Kaynaklar >>
- Anxiety Disorders - National Institute of Mental Health (NIMH)
- Harvard Health
- Stress in America™ 2020: Stress in the Time of COVID-19, Volume One
- Antipsychotic treatment induces alterations in dendrite- and spine-associated proteins in dopamine-rich areas of the primate cerebral cortex - Biological Psychiatry
- Anxiety disorders - Symptoms and causes - Mayo Clinic
- Genetic Influences on Anxiety in Children: What we’ve Learned and Where we’re Heading | Clinical Child and Family Psychology Review
- ANKSİYETENİN GENETİK İZİ KEŞFEDİLDİ
Sevgiyle kalın,
Murat Enöz
Yorumlar
Yorum Gönder